داشتن تولههای جدید و سالم بسیار لذتبخش است، اما بارداری سگ میتواند زمانبر، پرچالش و گاهی استرسزا باشد. اگر قصد دارید سگ خود را زایمان دهید، لازم است اطلاعات کافی درباره بارداری سگ، مراقبتها و مسئولیتهای پیش رو داشته باشید.
برای شروع، باید با استانداردهای نژاد سگ خود و تستهای سلامت مخصوص آن آشنا باشید. همچنین شناخت علائم بارداری سگ و روشهای مراقبت صحیح از سگ باردار از اهمیت ویژهای برخوردار است. در ادامه به مهمترین سوالات درباره بارداری سگ پاسخ میدهیم.
مدت زمان بارداری سگ چقدر است؟
بارداری سگ معمولاً حدود ۶۲ تا ۶۴ روز، یعنی تقریباً دو ماه به طول میانجامد. البته باید توجه داشت که تعیین دقیق زمان زایمان همیشه آسان نیست، زیرا تاریخ جفتگیری همیشه با تاریخ بارداری دقیق همخوانی ندارد و طول بارداری میتواند بسته به نژاد سگ و تعداد تولهها متفاوت باشد.
دکتر جری کلاین، دامپزشک ارشد انجمن ملی سگ آمریکا (AKC)، توضیح میدهد که در ماه اول بارداری، تخمکهای بارور شده به سمت رحم حرکت کرده و پس از ۱۵ تا ۱۸ روز در دیواره رحم جای میگیرند. در این مرحله رشد جنین بسیار سریع است و اندازه آن تقریباً هر ۷ روز دو برابر میشود.
تا پایان ماه اول، دامپزشک قادر است ضربان قلب جنین را تشخیص دهد و در ماه دوم، رشد جنینها به شکل تولههای قابل شناسایی سرعت میگیرد. در پایان ماه دوم و آغاز ماه سوم، تولهها آماده تولد خواهند بود.
چگونه بارداری سگ خود را تشخیص دهیم؟
سگها برخلاف انسانها نمیتوانند بهراحتی از کیتهای تست بارداری داروخانه استفاده کنند، بنابراین برای تشخیص بارداری سگ باید به روشهای دیگری متکی باشیم. دقیقترین روش تشخیص بارداری سگ، انجام آزمایشهای تخصصی و تشخیصی توسط دامپزشک است.
معاینه دستی (پالپاسیون)
اگر تاریخ جفتگیری سگ خود را میدانید، دامپزشک میتواند از حدود روز ۲۸ تا ۳۰ بارداری، معاینه شکمی انجام دهد. در این مرحله، جنینها به شکل توپهای کوچک یا دانههای انگور قابل لمس هستند (بسته به اندازه سگ). این توپها کیسههای پر از مایع اطراف جنین هستند. توجه داشته باشید که انجام معاینه دستی بدون تخصص و کمک دامپزشک ممکن است به جنینها آسیب برساند. پس از گذشت حدود یک ماه، شکل متمایز این کیسهها از بین میرود، بنابراین زمان انجام این معاینه اهمیت زیادی دارد.
سونوگرافی
یکی از روشهای جایگزین، انجام سونوگرافی بین روزهای ۲۵ تا ۳۵ بارداری توسط دامپزشک است. سونوگرافی معمولاً قادر است ضربان قلب جنینها را تشخیص دهد که به شما کمک میکند تعداد تولهها را تخمین بزنید. ضربان قلب تولهها دو تا سه برابر سریعتر از ضربان قلب مادر است.
آزمایش هورمونی
در بازه زمانی ۲۵ تا ۳۰ روز بارداری، دامپزشک میتواند با گرفتن نمونه خون، سطح هورمونهای سگ را بررسی کند تا مشخص شود آیا سگ هورمون «رلاکسین» تولید میکند یا خیر. هورمون رلاکسین فقط در دوران بارداری تولید میشود و به همین دلیل این آزمایش از دقت بالایی برخوردار است.
رادیوگرافی (عکسبرداری با اشعه ایکس)
رادیوگرافی یکی از روشهای مؤثر و دقیق برای تشخیص بارداری سگ است، اما بهترین زمان انجام آن پس از روز ۵۵ بارداری میباشد، زیرا تا آن زمان سیستم اسکلتی تولهها در تصاویر اشعه ایکس دیده نمیشود. عکسبرداری در این زمان به شما امکان میدهد تعداد دقیق تولهها را بدانید و برای زایمان آماده شوید.
علائم بارداری سگ
تشخیص بارداری سگ تنها از طریق آزمایشهای تخصصی امکانپذیر است و دقیقترین روش محسوب میشود، اما علائم ظاهری و رفتاری نیز میتوانند نشانههایی از بارداری باشند که صاحبان سگها میتوانند به آنها توجه کنند. این علائم عبارتند از:
- افزایش اشتها
- افزایش وزن
- بزرگ شدن نوک پستانها
- تورم شکم
- خستگی زودرس و کاهش انرژی
- رفتار لانهسازی
- افزایش محبت و دلبستگی به صاحب
- تحریکپذیری
همچنین برخی سگها در هفتههای ابتدایی بارداری ممکن است به دلیل تغییرات هورمونی، چند روزی دچار استفراغ و کاهش اشتها شوند.
دکتر کلاین اشاره میکند: «برخی سگها ممکن است این علائم را نشان دهند اما در واقع باردار نباشند و دچار حاملگی کاذب شده باشند.» علاوه بر این، شرایط دیگری نیز میتوانند باعث تغییر در اشتها، افزایش وزن و تورم شکم شوند. بنابراین، برای اطمینان و رد احتمال بیماریهای جدیتر، توصیه میشود سگ خود را به یک دامپزشک متخصص نشان دهید و معاینه کامل انجام شود.
مراقبت از سگ باردار
پس از اینکه متوجه شدید سگ شما باردار است، لازم است اقداماتی انجام دهید تا سلامت او در طول دوران بارداری حفظ شود.
تغذیه مناسب
یکی از مهمترین نکات برای سگ باردار، تأمین تغذیه صحیح و مناسب است. اگر سگ شما در حال حاضر از غذای خشک باکیفیت استفاده میکند و وزنش در وضعیت سالمی است، تا دو سوم اول بارداری نیازی به تغییر رژیم غذایی نیست، مگر اینکه دامپزشک شما توصیهای داشته باشد. حتی افزایش مقدار غذا در این مرحله میتواند برای سگ مضر باشد.
با افزایش وزن سگ در هفتههای آخر بارداری، توصیه دامپزشکان این است که به تدریج میزان غذای او را افزایش دهید تا به ۳۵ تا ۵۰ درصد بیشتر از حالت عادی برسد. این افزایش باید آرام و با وعدههای کوچک و متعدد انجام شود، زیرا وعدههای غذایی بزرگ ممکن است موجب ناراحتی شود.
ورزش
اگر قصد دارید سگ خود را جفتگیری دهید، برخی دامپزشکان معتقدند محدود کردن فعالیتهای شدید در دو هفته اول بارداری به بهتر جاافتادن جنین کمک میکند. پس از آن، ورزش معمولی مشکلی ندارد تا زمانی که شکم سگ بزرگ شود. دکتر کلاین توصیه میکند: «در سه ماهه آخر بارداری، ورزش سگ نباید بیش از حد سخت و سنگین باشد. پیادهرویهای کوتاهتر و احتمالا با تعداد بیشتر برای مادر باردار مفیدتر است تا انرژی لازم برای حمل و تغذیه تولهها حفظ شود.»
مراجعات دامپزشکی
قبل از اقدام به جفتگیری، سگ خود را برای معاینه پیش از بارداری به دامپزشک ببرید. اطمینان حاصل کنید که واکسیناسیونهای او بهروز است. دامپزشک احتمالاً آزمایش مدفوع برای بررسی انگلهای رودهای یا درمان انگل با داروی مناسب را توصیه خواهد کرد.
امروزه توصیه میشود از هفته چهل بارداری (سه ماهه سوم) با داروی ضد انگل مناسب مانند فنبندازول، سگ باردار درمان شود و این درمان تا حدود ۱۴ روز پس از زایمان ادامه یابد. این کار به کاهش چشمگیر کرمهای گرد و قلابدار در تولهها کمک میکند و باعث رشد و سلامت بهتر آنها میشود.
همچنین بهتر است با دامپزشک خود درباره شرایط اضطراری احتمالی نزدیک به زمان زایمان صحبت کنید و برنامهای برای آن با خانواده و پرستار حیوان تنظیم کنید.
مراجعات منظم دامپزشکی به حفظ سلامت سگ در دوران بارداری کمک شایانی میکند.
زمانی که دامپزشک بارداری سگ شما را تأیید کرد، او را از نظر مشکلات مکانیکی یا آناتومیکی بررسی میکند که ممکن است مانع زایمان طبیعی شود. این فرصت خوبی است تا درباره برنامهریزی برای زایمان طبیعی یا سزارین صحبت شود و در صورت نیاز، زمانبندی انجام آن تنظیم گردد. همچنین اگر بارداری به صورت غیرمنتظره اتفاق افتاده، دامپزشک ممکن است درباره روشهای پیشگیری مانند عقیمسازی برای جلوگیری از تولهگیریهای ناخواسته در آینده راهنمایی کند.
مقدمهای بر آمادگی برای زایمان سگ
با نزدیک شدن به پایان دوره بارداری سگ، متوجه بزرگ شدن قابل توجه سینهها و نوک پستانهای او خواهید شد و حتی ممکن است ترشح مایعی شیریرنگ را مشاهده کنید که نشاندهنده رشد و توسعه غدد شیردهی است. شکم سگ نیز به تدریج بزرگتر میشود و ممکن است هنگام راه رفتن کمی به جلو و عقب تاب بخورد. در مراحل پایانی بارداری، ممکن است بتوانید حرکت تولهها را درون شکم مادر احساس یا حتی مشاهده کنید.
آمادگی برای زایمان (زایمان تولهها)
در این مرحله، لازم است خود و سگتان را برای روند زایمان یا تولد تولهها آماده کنید. بهترین کار ایجاد یک جعبه زایمان مناسب است. جعبه زایمان محیطی امن، گرم، بدون جریان هوا و به راحتی قابل تمیز شدن فراهم میکند تا سگ مادر بتواند تولههایش را در آنجا به دنیا آورد. شما میتوانید جعبههای زایمان آماده خریداری کنید یا حتی از استخر پلاستیکی کوچک کودکان استفاده کنید. جعبه زایمان باید به گونهای باشد که سگ مادر به راحتی بتواند وارد و خارج شود، اما تولهها نتوانند به راحتی از آن بیرون بیایند. معمولاً سگ مادر ترجیح میدهد این جعبه را در بخش آرام و ساکت خانه قرار دهید، اما در جایی که دسترسی شما به او آسان باشد.
آشنایی سگ با جعبه زایمان
پس از تهیه یا ساخت جعبه زایمان، زمانی را برای عادت دادن سگ به آن اختصاص دهید. اگر سگ را قبل از زمان زایمان با جعبه آشنا نکنید، ممکن است تصمیم بگیرد که زایمان را در جای دیگری مثل کمد لباس شما انجام دهد.
نکات مهم برای زایمان اول
اگر این اولین بار است که سگ شما زایمان میکند، حتماً با دامپزشک مشورت کنید تا نقش خود را در زمان زایمان بدانید و دانش لازم را کسب کنید. مگر آنکه پرورشدهندهای مجرب کنار شما باشد، باید آمادگی داشته باشید در صورت نیاز به سگ مادر کمک کنید. همچنین بهتر است در زمان زایمان یک نفر دیگر نیز همراه شما باشد تا به گرم نگه داشتن تولهها کمک کند یا در صورت نیاز یاریرسان باشد.
چکلیست وسایل لازم برای بارداری سگ و زایمان
- روزنامههای زیاد برای پوشاندن داخل جعبه زایمان که بعد از تولد به راحتی تمیز شود، همراه با کیسههای زباله
- زیراندازهای ضد لغزش برای قرار دادن به عنوان بستر پس از پایان زایمان
- حولههای خشک و تمیز برای پاک کردن تولهها
- دستمالهای کاغذی برای کمک به تمیزکاری
- تبسنج برای اندازهگیری دمای بدن سگ قبل از زایمان
- قیچی استریل و تمیز برای بریدن بند ناف تولهها
- نخ دندان بدون واکس برای گره زدن بند ناف
- محلول ید برای ضدعفونی شکم تولهها پس از قطع بند ناف و همچنین مالیدن روی انتهای بند ناف بریده شده
- لامپ حرارتی که در یک گوشه بالای جعبه قرار داده شود تا تولهها بتوانند به بخشهای خنکتر یا به بطری آب گرم دسترسی داشته باشند (دقت شود حرارت بیش از حد نباشد)
- سرنگ حبابی برای تمیز کردن بینی و دهان تولهها
- ترازو نوزاد برای وزنکشی تولهها به گرم یا اونس
- عسل یا شربت ذرت روشن
- شماره تلفن دامپزشک و کلینیک اورژانس نزدیک
این تجهیزات برای آمادهسازی درست بارداری و زایمان سگ حیاتی هستند و به شما کمک میکنند شرایطی ایمن و بهداشتی برای سگ مادر و تولهها فراهم کنید. رعایت نکات تخصصی و دقیق در این مرحله، تضمین سلامت سگها و کاهش خطرات احتمالی است.
بارداری سگ و نشانههای زایمان
وقتی زمان زایمان سگ باردارتان نزدیک میشود، باید به علائم هشداردهنده زایمان دقت کنید. معمولاً سگهای ماده باردار چند روز قبل از زایمان اشتهایشان کم میشود یا حتی ممکن است به طور کامل از خوردن دست بکشند. همچنین ممکن است شروع به درست کردن «لانه» کنند که بهتر است این لانه در جعبه زایمان (وِلپینگ باکس) باشد.
سگهای باردار نزدیک زایمان معمولاً نفسزنان و با تندی تنفس میکنند. یکی از نشانههای مهم زایمان کاهش دمای رکتال است که حدود ۸ تا ۲۴ ساعت قبل از تولد تولهها رخ میدهد. دمای طبیعی بین ۳۷.۷ تا ۳۹.۱ درجه سانتیگراد است که به زیر ۳۷ درجه میرسد. سگهایی که آماده زایمان هستند ممکن است اصلاً غذا نخورند یا خیلی کم بخورند.
انقباضات شکمی به تدریج شروع میشود و شدت و تعدادشان افزایش مییابد. این انقباضات در هنگام تولد اولین توله ممکن است قویتر بوده و همراه با فشار و ناله باشد. ممکن است کیسه آب هنگام عبور توله از کانال زایمان دیده شود و توله اول باید حداکثر طی یک ساعت به دنیا بیاید.
هر توله در کیسهای غشایی به نام پرده جفتی (پلاسنته) قرار دارد. معمولاً مادر به شدت توله را لیس میزند و این غشاء را پاره و گاهی میخورد. اگر مادر این کار را انجام نداد، شما باید به سرعت این غشاء را بردارید چون توله بدون اکسیژن بیشتر از چند دقیقه زنده نمیماند. برای کمک به توله، ممکن است لازم باشد با حولهای تمیز او را پاک کنید تا صدای گریهاش را بشنوید.
مادر همچنین باید بند ناف توله را قطع کند. اگر این کار را انجام نداد، شما باید بند ناف را حدود یک سانتیمتر از شکم توله با نخ دندان بدون موم گره بزنید و قطع کنید. بهتر است شکم تولهها را با محلول ید ضدعفونی کنید تا از عفونت جلوگیری شود.
برخی از سگها تولهها را پشت سر هم به دنیا میآورند، ولی برخی ممکن است پس از تولد چند توله استراحت کنند. اگر فاصله بین تولد تولهها بیش از دو ساعت شود، حتماً با دامپزشک تماس بگیرید. همچنین باید تعداد جفتها را زیر نظر داشته باشید چون ماندن جفت داخل رحم برای مادر خطرناک است. معمولاً مدت زمان کل زایمان به تعداد تولهها نزدیک است؛ مثلاً زایمان ۶ توله حدود ۶ ساعت طول میکشد.
در حین زایمان، به مادر آب بدهید و او را برای دفع ادرار به بیرون ببرید، به خصوص اگر تعداد تولهها زیاد باشد چون معمولاً نیاز به ادرار دارد. حوله اضافی همراه داشته باشید و مادر را بدون مراقبت رها نکنید چون ممکن است در بیرون تولهای از او خارج شود! تولهها باید در جعبه زایمان با پوششی سبک گرم نگه داشته شوند تا سردشان نشود.
تمام تولهها باید کنار شکم مادر قرار بگیرند و مطمئن شوید که مادر در چند ساعت اول اجازه شیر خوردن به همه تولهها را میدهد. باید وضعیت تنفس و تغذیه تولهها را به دقت کنترل کنید.
بارداری سگ و عوارض احتمالی زایمان آن
زایمان در سگها ممکن است گاهی با مشکلاتی همراه باشد که نیازمند توجه فوری است. در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر، حتماً با دامپزشک خود تماس بگیرید:
- اگر دمای رکتال سگ شما بیش از ۲۴ ساعت کاهش یافته ولی روند زایمان آغاز نشده است.
- اگر مادر سگ علائم ناراحتی شدید نشان میدهد یا پس از شروع انقباضات، بیش از ۲ ساعت طول کشیده و اولین توله متولد نشده باشد؛ بهخصوص اگر ترشحات سبز رنگ دیده شود.
- فاصله بین تولد تولهها بیش از ۲ ساعت باشد، یا مادر برای یک ساعت انقباضات قوی داشته باشد ولی تولدی رخ ندهد، یا مادر به نظر بسیار خسته و بیحال برسد.
- لرزش، ضعف ناگهانی یا تکانهای غیرعادی از علائم هشداردهندهای هستند که ممکن است جان مادر و تولهها را به خطر بیندازند.
- خروج مایعی به رنگ سبز تیره یا خونآلود پس از تولد اولین توله طبیعی است؛ اما اگر چنین ترشحاتی قبل از تولد اولین توله مشاهده شود، سریعاً با دامپزشک تماس بگیرید.
- اگر بیش از ۶۴ روز از آخرین جفتگیری گذشته و هیچ نشانهای از زایمان مشاهده نمیشود.
- اگر جفتها به طور کامل تحویل داده نشده باشند.
- اگر تولهها توانایی شیر خوردن ندارند.
بارداری سگ ممکن است برای حیوان و صاحبش استرسزا باشد، اما با کسب آگاهی و آمادگی کافی میتوان این دوره را با موفقیت پشت سر گذاشت. برای دریافت اطلاعات بیشتر و مراقبت بهتر، حتماً با دامپزشک خود مشورت کنید.
یادتان باشد مسئولیت شما تازه آغاز شده است؛ بزرگ کردن تولههای تازه متولد شده، تضمین سلامت آنها، آموزش اجتماعی و قرار دادنشان در خانوادههای دوستداشتنی، کاری بزرگ و مهم است.