بیماری توکسوپلاسموز گربه (Toxoplasmosis) از یک نوع انگل به نام توکسوپلاسما گوندی بوجود آمده که به عنوان یک انگل یوکاریوت تک سلولی شناخته می‌شود. این عفونت از جمله بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان است. زیرا مدفوع گربه‌ها، گوشت خام گوزن، بره و خوک می‌توانند این بیماری را به انسان منتقل کنند. همچنین در برخی موارد این عفونت از طریق آب نیز منتقل می‌شود. اگر شما عزیزان به دنبال کسب اطلاعات بیشتر درباره عفونت توکسوپلاسموز هستید در این مقاله از پت گلد با ما همراه باشید. ما قصد داریم تمامی جزئیات این عفونت را با شما به اشتراک بگذاریم.
بررسی کامل توکسوپلاسموز گربه
توکسوپلاسموز گربه یکی از شایع‌ترین بیماری‌های انگلی در جهان است که توسط انگل تک‌سلولی Toxoplasma gondii (توکسوپلاسما گوندیایی) ایجاد می‌شود. این بیماری زئونوز بوده و می‌تواند تقریباً تمام حیوانات خون‌گرم، از جمله انسان‌ها و حیوانات خانگی را آلوده کند. با این‌که گربه‌ها نقش کلیدی در چرخه زندگی این انگل دارند، در اغلب موارد علائم بالینی خاصی از خود نشان نمی‌دهند.
طبق گزارش مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا (CDC)، توکسوپلاسموز به عنوان یکی از پنج بیماری انگلی مهم و نادیده‌گرفته‌شده در انسان‌ها طبقه‌بندی شده است. تخمین زده می‌شود بیش از ۶۰ میلیون نفر تنها در آمریکا به این انگل آلوده باشند.
نقش گربه‌ها در انتقال توکسوپلاسموز
چرخه زندگی توکسوپلاسما گوندیایی شامل دو نوع میزبان است: میزبان نهایی (که در آن انگل تخم‌گذاری می‌کند) و میزبان واسط (که انگل در آن به‌صورت کلون درون کیست‌های بافتی تکثیر می‌شود). تنها میزبان نهایی این انگل، گربه‌های خانگی و وحشی هستند.
زمانی که گربه‌ای گوشت خام یا طعمه آلوده مصرف می‌کند، کیست‌های بافتی حاوی انگل در دستگاه گوارش آزاد شده و در آنجا تکثیر و تخمک‌هایی به نام اووسیست تولید می‌کند. این اووسیست‌ها از طریق مدفوع گربه دفع شده و وارد محیط می‌شوند. یک گربه معمولاً بین ۳ تا ۱۰ روز پس از مصرف بافت آلوده شروع به دفع اووسیست کرده و این روند بین ۱۰ تا ۱۴ روز ادامه دارد. اووسیست‌ها در محیط بسیار مقاوم هستند و می‌توانند بیش از یک سال زنده بمانند.
برخی از انگل‌های آزادشده از کیست‌ها می‌توانند به لایه‌های عمیق‌تر روده نفوذ کرده و به فرم فعال‌تری به نام تاکی‌زوئیت تبدیل شوند. این فرم از طریق جریان خون به سایر اندام‌ها، از جمله مغز و عضلات منتقل شده و در نهایت سیستم ایمنی بدن گربه آن‌ها را وارد مرحله‌ی غیرفعال یا «کیستی» می‌کند. این کیست‌ها حاوی شکل کندرشدتری از انگل به نام برادی‌زوئیت هستند.
نقش انسان و سایر حیوانات
تمام حیوانات دیگر، از جمله انسان‌ها، به‌عنوان میزبان واسط شناخته می‌شوند و از طریق مصرف گوشت نیم‌پز یا خام آلوده به کیست یا تماس با خاک یا مدفوع گربه حاوی اووسیست، آلوده می‌شوند. اووسیست‌های دفع‌شده از بدن گربه در ابتدا آلوده‌کننده نیستند و باید طی فرآیندی به نام اسپورولاسیون در شرایط محیطی (معمولاً طی ۱ تا ۵ روز) بالغ شوند.
پس از ورود اووسیست‌های بالغ به بدن میزبان واسط، کیست‌های بافتی در عضلات و سایر بافت‌ها تشکیل می‌شوند که ممکن است تا پایان عمر میزبان باقی بمانند. این کیست‌ها می‌توانند از طریق زنجیره غذایی، به گربه‌ها، انسان‌ها و سایر حیوانات منتقل شوند. همچنین، تاکی‌زوئیت‌ها گاهی ممکن است در شیر بز یا گاو آلوده نیز یافت شوند.
علائم بالینی توکسوپلاسموز در گربه‌ها
در اغلب موارد، گربه‌هایی که به انگل Toxoplasma gondii (توکسوپلاسموز گوندی) مبتلا می‌شوند، هیچ‌گونه علامت بالینی خاصی از خود نشان نمی‌دهند. با این حال، در برخی موارد خاص، به‌ویژه زمانی که سیستم ایمنی بدن گربه توان مقابله با تکثیر فرم‌های تاخی‌زوئیت (tachyzoite) را ندارد، بیماری بالینی موسوم به توکسوپلاسموز بروز می‌کند. این وضعیت بیشتر در گربه‌هایی دیده می‌شود که سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند؛ مانند بچه‌گربه‌ها یا گربه‌هایی که به بیماری‌هایی نظیر ویروس لوسمی گربه (FeLV) یا ویروس نقص ایمنی گربه‌ای (FIV) مبتلا هستند.
شایع‌ترین علائم توکسوپلاسموز در گربه‌ها شامل تب، بی‌اشتهایی و بی‌حالی است. با این حال، بسته به شدت بیماری (حاد یا مزمن بودن آن) و محل استقرار انگل در بدن، ممکن است علائم متفاوتی مشاهده شود. برای مثال:
- اگر انگل به ریه‌ها حمله کند، می‌تواند منجر به بروز ذات‌الریه (پنومونی) شود که با مشکلات تنفسی تدریجی و بدترشونده همراه است.
- درگیری کبدی ممکن است باعث زردی پوست و غشاهای مخاطی شود.
- اگر انگل به چشم‌ها نفوذ کند، می‌تواند منجر به التهاب عنبیه (یووئیت)، شبکیه یا فضای جلوی چشم (بین عدسی و قرنیه) شود. علائمی مانند تغییر اندازه مردمک، حساسیت به نور یا حتی نابینایی ممکن است بروز پیدا کند.
- در مواردی که سیستم عصبی مرکزی (CNS) درگیر می‌شود، علائمی نظیر عدم تعادل، تغییرات رفتاری، چرخیدن مداوم، فشار دادن سر به دیوار، لرزش گوش‌ها، مشکل در جویدن و بلع، تشنج و از دست دادن کنترل ادرار یا مدفوع مشاهده می‌شود.
تشخیص توکسوپلاسموز گربه
تشخیص بیماری توکسوپلاسموز در گربه‌ها معمولاً بر اساس سابقه پزشکی، علائم بالینی و نتایج آزمایش‌های آزمایشگاهی صورت می‌گیرد. یکی از روش‌های رایج برای شناسایی این بیماری، سنجش سطح دو نوع آنتی‌بادی به نام‌های IgG و IgM در خون گربه است.
سطح بالای آنتی‌بادی IgG علیه انگل توکسوپلاسما گوندی (T. gondii) در یک گربه سالم، نشان می‌دهد که حیوان قبلاً به این انگل آلوده شده و در حال حاضر به آن مقاوم است. در این وضعیت، گربه دیگر عامل انتقال بیماری نبوده و اوسیست دفع نمی‌کند. در مقابل، افزایش سطح آنتی‌بادی IgM می‌تواند نشانه‌ای از عفونت فعال باشد.
اگر در بدن یک گربه سالم هیچ آنتی‌بادی علیه T. gondii یافت نشود، به این معناست که حیوان در برابر عفونت آسیب‌پذیر است و در صورت ابتلا، ممکن است تا دو هفته اوسیست‌های انگل را از طریق مدفوع دفع کند.
لازم به ذکر است که تشخیص توکسوپلاسموز گربه تنها با بررسی مدفوع و شناسایی اوسیست‌ها چندان قابل اطمینان نیست، چراکه این کیست‌ها شباهت زیادی به سایر انگل‌ها دارند. علاوه بر این، گربه‌ها معمولاً فقط برای مدت کوتاهی اوسیست دفع می‌کنند و ممکن است در هنگام بروز علائم بالینی، اوسیست در مدفوع آن‌ها مشاهده نشود. برای تأیید نهایی تشخیص، بررسی میکروسکوپی نمونه‌های بافتی و شناسایی تغییرات مشخص در بافت‌ها و وجود تاکی‌زوییت‌ها ضروری است.
درمان توکسوپلاسموز در گربه‌ها
درمان توکسوپلاسموز گربه معمولاً با تجویز آنتی‌بیوتیکی به نام کلیندامایسین (Clindamycin) انجام می‌شود. در مواردی که التهاب شدید در چشم یا سیستم عصبی مرکزی وجود دارد، ممکن است این دارو همراه با کورتیکواستروئیدها استفاده شود. بهترین زمان برای آغاز درمان، بلافاصله پس از تشخیص بیماری است و دوره درمان باید چند روز پس از برطرف شدن علائم نیز ادامه یابد. در موارد حاد توکسوپلاسموز، درمان ممکن است بر اساس سطح بالای آنتی‌بادی IgM آغاز شود. اگر طی ۲ تا ۳ روز از شروع درمان، بهبودی بالینی مشاهده نشود، لازم است در صحت تشخیص توکسوپلاسموز تجدیدنظر شود.
پیش آگاهی توکسوپلاسموز در گربه‌ها
پیش‌آگهی بیماری توکسوپلاسموز در گربه‌ها به عواملی مانند اندام‌های درگیر، مدت‌زمان بین ابتلا تا شروع درمان، و پاسخ اولیه به درمان بستگی دارد. گربه‌هایی که علائم توکسوپلاسموز در سیستم عصبی مرکزی (CNS) یا چشم‌ها دارند، معمولاً کندتر به درمان پاسخ می‌دهند؛ اما در صورتی که علائم طی ۲ تا ۳ روز اول بهبودی نشان دهند، احتمال بهبودی کلی نیز بالاست. در مقابل، پیش‌آگهی گربه‌هایی که توکسوپلاسموز کبد یا ریه را درگیر کرده باشد، غالباً ضعیف‌تر است.
پیشگیری از توکسوپلاسموز گربه
برای کاهش احتمال ابتلا به بیماری توکسوپلاسموز در گربه‌ها، دو اقدام کلیدی لازم است: کاهش مواجهه با اووسیست‌های عفونی و جلوگیری از انتشار آن‌ها به محیط. بهترین روش تغذیه گربه، استفاده از غذاهای تجاری پخته‌شده و فرآوری‌شده است؛ چرا که حرارت مناسب باعث از بین رفتن کیست‌های احتمالی انگل T. gondii می‌شود. گربه نباید گوشت خام، حیوانات شکارشده (مانند جوندگان) یا بقایای غذای دام مصرف کند و همچنین نباید به محل نگهداری دام‌ها یا انبارهای مواد غذایی دسترسی داشته باشد.
لازم به ذکر است که گربه‌ها تنها برای مدت محدودی این انگل را دفع می‌کنند؛ بنابراین احتمال انتقال مستقیم توکسوپلاسموز از گربه خانگی به انسان بسیار کم است. داشتن گربه به‌معنای ابتلای قطعی به این بیماری نیست. چون اووسیست‌های موجود در مدفوع گربه حداقل ۲۴ ساعت زمان نیاز دارند تا عفونی شوند، تخلیه روزانه خاک گربه با رعایت اصول بهداشتی (استفاده از دستکش و شست‌وشوی دست‌ها) احتمال ابتلا را به‌شدت کاهش می‌دهد. لمس کردن گربه آلوده نیز معمولاً منجر به انتقال بیماری نمی‌شود، چرا که این انگل روی پوست یا موی گربه باقی نمی‌ماند. همچنین احتمال ابتلا از طریق گاز گرفتن یا خراش گربه بسیار پایین است.
گربه‌های خانگی که در خانه نگهداری می‌شوند، شکار نمی‌کنند و گوشت خام نمی‌خورند، احتمالاً به توکسوپلاسموز مبتلا نخواهند شد. در ایالات متحده، احتمال ابتلای انسان به این انگل از طریق مصرف گوشت خام یا میوه و سبزیجات نشُسته، به‌مراتب بیشتر از تماس با مدفوع گربه است. البته خاک باغچه یا گلدان نیز ممکن است آلوده باشد، که با استفاده از دستکش و شست‌وشوی مناسب دست‌ها پس از باغبانی می‌توان از انتقال بیماری جلوگیری کرد.
زنان باردار و افرادی با ضعف سیستم ایمنی (مانند بیماران مبتلا به ایدز یا تحت شیمی‌درمانی) بیشترین خطر را در مواجهه با توکسوپلاسموز گربه دارند. عفونت داخل رحمی از نگرانی‌های اصلی در دوران بارداری است. آمارها نشان می‌دهد بین یک‌سوم تا نیمی از نوزادان متولدشده از مادرانی که طی بارداری به این انگل مبتلا شده‌اند، خود نیز دچار عفونت می‌شوند. بسیاری از این مادران هیچ علائمی ندارند و نوزادان نیز در بدو تولد علائم مشخصی نشان نمی‌دهند، اما ممکن است در آینده با مشکلاتی نظیر کاهش بینایی یا شنوایی، عقب‌ماندگی ذهنی و در موارد شدید، مرگ مواجه شوند.
در افراد دارای نقص ایمنی، توکسوپلاسموز می‌تواند منجر به تورم غدد لنفاوی، اختلالات چشمی و عصبی، بیماری‌های تنفسی و قلبی شود. در بیماران مبتلا به ایدز، احتمال عود بیماری بالاست و نرخ مرگ‌ومیر نیز بیشتر است.
در گذشته توصیه می‌شد که زنان باردار و افراد دارای نقص ایمنی از نگهداری گربه خودداری کنند، اما طبق آخرین دستورالعمل مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا (CDC)، این اقدام ضروری نیست. برای آگاهی از جدیدترین توصیه‌ها، به سایت CDC مراجعه کنید.
تاکنون واکسنی برای پیشگیری از توکسوپلاسموز در حیوانات یا انسان تولید نشده است. برای دریافت اطلاعات دقیق‌تر و مشاوره در زمینه ابتلا به توکسوپلاسموز گربه، حتماً با پزشک یا دامپزشک متخصص مشورت کنید.
